Beitrag zur Lausfliegen-Fauna an Säugetieren von Kärnten und anderen Bundesländern Österreichs (Insecta: Diptera, Hippoboscidae)
Author
Schedl, Wolfgang
text
Linzer biologische Beiträge
2018
2018-12-17
50
2
1283
1293
journal article
10.5281/zenodo.5275133
0253-116X
5275133
Lipoptena cervi
(LINNAEUS
,
1758) Hirschlausfliege
(KL 5,5-
6 mm
, Flügel
6 mm
)
W i r t e: oligoxene Art auf
Cervus
elephus
und als Überläufer nach THEODOR & OLDROYD (1964) auf
Capreolus capreolus
,
Alces alces
,
Cervus nippon
und
Moschus moschiferus
, nach
BÜTTIKER (1994)
auch auf
Dama dama
,
Capra ibex
, Dachs, Fuchs und Wildschein
, weitere Angaben in
EICHLER (1939)
, nach
DYK (1956)
kam die
L. cervi
bei Brünn/Brno (
Tschechien
) an
Ovis musimon
vor, nach KUTZER & HINAIDY (1969) und
SCHEDL (2017)
kommt
L. cervi
in
Österreich
auch gelegentlich auf
Rupicapra rupicapra
vor. Auch am europäischen
Bison
(
Bison bonasus
) ist
L. cervi
mehrfach nachgewiesen worden (KARBOVIAK et al. 2014). Der Mensch ist für die Hirschlausfliege nur kurzfristiger Ektoparasit, im Fell von Hunden (
Canis familiaris
) wurden
L. cervi
in
Deutschland
nachgewiesen (
HERMOSILLA et al. 2006
). Im Fell der Wirte werfen die
♂♂
rasch, die
♀♀
später die Flügel ab. Die Überwinterung findet im Fell der Wirte statt, wo die Tiere gar nicht so leicht zu fangen sind. Manchmal findet man sie, wo das Wild im Schnee geruht hat.
B i o l o g i e: Die Fliege verlässt die Puppe mit gut ausgebildeten Flügeln und ist gleich flugfähig, im Spätsommer und Herbst trifft man vorwiegend geflügelte Exemplare an, im
Fell des Wirtes werfen sie die Flügel an einer bestimmten Bruchstelle ab, im Spätherbst und Winter findet man nur flügellose Stücke im Fell der Wirtstiere (
EICHLER 1939
). Die
Mundwerkzeuge von vorne gesehen zeigt
Abb. 5
. Über den Fang, die Haltung, das
Verhalten, die Folgen von Stichen an menschlicher Haut etc. berichtet
HASE (1939)
ausführlich, das Anfliegen auf Menschen erfolgt besonders bei schwülem Wetter. Gerne verkriechen sich diese Lausfliegen auch im dichten Kopfhaar von Frauen, auch Jäger werden in wildreichen Gegenden von
L. cervi
gestochen (
REICHERT 1939
). Weiteres siehe in PROSL & KUTZER (2006) und
SCHEDL (2017)
. Nachweise von Imagines in
Tschechien
von Februar bis November (POVOLNY & ROSICKY 1955).
A l t e N a c h w e i s e
Vorarlberg
:? Ex., ohne Fundort, im September und November von A. Bau an erlegten Rehen (
BAU 1909
).
Steiermark
:
1♀
mit vollkomenen
Flügeln
,
Admont
,
Mühlauerwald
(
STROBL 1909
)
;
3 Ex.
,
Kremsmünster
, leg.
Mik
; Nördliche Voralpem;
1 Ex.
,
St. Gilgen
,
Brunnwinkel
mit phoretischen
Mallophagen
,
9.7.1947
, leg.
Frisch
vidit
Franz
;
1 Ex.
,
St. Ägyden am Neuw
;
1 Ex.
,
Waldegg
, leg.
Zerny
;
2 Ex.
,
Hainfeld
, 27.8. und
1.9.1895
, leg.
Mik
;
1 Ex.
,
Nasswald
,
10.10.1932
, leg.
Zerny
, alle in
NHMW
;
Nördliche Kalkhochalpen
:
1 Ex.
,
Haller Mauern
,
Aufstieg von der Pitzalm
z.
Admonterhaus
, leg.
H. Franz
;
1 Ex.
,
Aufstieg
vom
Laufferwald
,
zum Simmerbauernalm
am SW-Hang des
Gr. Buchsteins
,
9.10.1944
;
2 Ex.
,
Buchstein
S-Seite vom
Pichlmaiergraben
bis
zum Laufferwald
29.6.1941
, leg.
H. Franz
;
Grauwackenzone
:
2 Ex.
,
Pleschberg
bei
Admont
,
1300 m
, leg.
H. Franz
;
Inneralpine Täler
:
1♂
,
Mühlauerwald
bei
Admont
,
30.9.1905
,
Strobl
in lit
.;
2 Ex.
,
Ennstal
,
Johnsbach über Rauchboden
nach
Gstatterboden
,
1.10.1944
, leg.
H. Franz
, alle in
NHMW
;
Östliches Vorland
:
2 Ex.
,
Marz
,
15.10.1916
, leg.
Zerny
; alle in
FRANZ (1989)
Niederösterreich
:
8 Ex.
,
Riegersburg
i. NÖ,
Sept. 1888
, leg.
Mik
;
1 Ex.
,
Mödling
, leg.
Handlirsch
, in
NHMW
(alle in
FRANZ (1989)
.
Oberösterreich
:? Ex., Freiling, Gramastetten in
MORGE (1974)
.
Kärnten
:
4 Ex.
,
Alpl
bei
Kellerberg
(Drautal),
15.10.1979
, leg.
Rothauer
, an
Cervus
elephus
;?
Ex.,
Kärnten
,
Gitschtal
,
St. Lorenzen
i.G.,
Zotwand
,
21.11.1992
, an
Rupicapra rupicapra
-
Kitz
, leg. wahrscheinlich
C. Wieser
(
KOFLER 1995
)
.
N e u e N a c h w e i s e:
Kärnten
:
1♂
,
Öst.
,
Kärnten
,
Penkensee Umg.Keutschach
, ca.
600 m
,
4.9.2004
, dem
Sammler
am O-Ufer des
Sees
angeflogen, leg., in coll. et det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Völkermarkt
,
Kulturenkegel
,
520 m
,
22.10.2004
, leg.
Dr. C. Wieser
, KLM, det.
W. Schedl
2018
;
2♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Kulturenkogel
(bei
Völkermarkt
),
545 m
,
Oktober 2004
, leg.
Dr. C. Wieser
, KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Ratschitscher Moor
(
Gitschtal
),
490 m
,
28.10.2005
,
14,703335E
/
46,643214N
, leg.
Dr. C. Wieser
, KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
St. Lorenzen
i.
Git.
,
Freiboden
,
1340 m
,
6.9.2006
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Jaunstein-Sliemach
,
530 m
,
22.9.2006
,
14,686591E
/
46,561355N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in LMK, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Jaunstein
,
Sliemach
(
Globasnitz
W),
530 m
,
25.10. 2006
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM,
14,686591E
/
46,561355N
, det.
W.Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Jadersdorfer Alm
(
Jadersdorf
N),
Nordseite
,
1560 m
,
14.10.2008
,
13,395931E
/
46,683568N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Madatsche
N,
Hermagor
,
850 m
,
14.10.2008
,
13,344224E
/
45,655599N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2918
;
1♀
,
Austria
/
Carinthia
,
St. Lorenzen
i.
Gits.
,
Freiboden
,
1340 m
,
11.11.2008
,
13,318906E
/
46,679544N
, auf
Rupicapra rupicapra
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
2♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Weinitzen
W (
Schütt
/
Dobratsch
),
550 m
,
29.9.2010
,
13,764644E
/
13,764644N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Buchriegel Schütt
,
Wildfütterung
,
560 m
,
18.8.2011
,
13,688487E
/
46,574975N
, leg.
Dr. C
,
Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
2♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Wimitz-Pirka
(
Bez. St.
Veith/
Glan
),
760 m
,
24.9.2011
,
14,371185E
/
46,832888N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
, Ö.
Kärnten
,
Keutschacher Seenfurche
,
Rauth
, ca
560 m
,
28.8.2012
,
den Sammler
angeflogen, leg., in coll. et det.
W. Schedl
2012
;
1♂
, Ö.,
Kärnten
,
Rauth
(
Keutschacher Seenfurche
), ca
600 m
,
27.8.2010
, im
Wald den Sammler
angeflogen, leg., in coll. et det.
W. Schedl
2010
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Unterbergen
SW
St. Veith
/
Glan
,
480 m
,
September 2012
, auf
Equus
,
46,443706N
/
14,203339E
, leg.
A. Truck
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
5♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Burgstallkogel
, SW
Gipfelflanke
:
Lavamünd
,
520 m
,
10.9.2012
,
14,953332E
/
45,645123N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Burgstallkogel
,
Anwesen Lehnert
W,
Lavamünd
,
510 m
,
18.10.2012
,
14,955092E
/
46,644272N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
2♀♀
,
Austria
/
Carinthia
,
Stallenwald
,
St. Lorenzen
i.G.,
1250 m
,
17.8.2013
, (
Reh-bzw.
Capreolus capreolus
),
13,314349E
/
46,689990N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Leppen Nr.
7 (
Umg. Eisenkappel
,
Karawanken
),
901 m
,
26.9.2013
,
13,028552E
/
45,76174N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
9♀♀
, (alle flügellos)
Kärnten
,
Kleblach-Lind
,
1384 m
,
10. Nov. 2013
,
von Eigenjagd Gugg
, von
Rupicapra rupicapra
, 8
Jahre
altes
♂
, via
Herrn Erwin Haslacher
(
NP Hohe Tauern
,
Mallnitz
), in coll. et det.
W. Schedl
;
2♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Sattnitzwände
,
Standort
4, 450 m
,
20.5.2014
,
14,376871E
/
46,553657N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in LMK, det.
W. Schedl
2018
;
3♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Magdalensberg
,
Archäologiepark
,
920 m
,
23.10.2009
,
15.9.2014
,
25.10.2016
,
14,430697E
/
46,725074N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
4♂♂
,
Austra
/
Carinthia
,
Gitschtal
,
Jadersdorf
,
Madatsche
,
780 m
,
27.9.2014
,
13,344224E
/
46,655599N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
4♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Motschula
(
Bez. Völkermarkt
), linker
Seitengraben Pkt
08, 420,
16.10.2014
,
14,896559E
/
46,636709N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
4♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
Stuttener Moor
(auch
Moos
, östl. von
Maria Saal
),
480 m
,
11.10.2014
,
14,388041E
/
46,680701N
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
3♀♀
,
5♂♂
,
Austria
/
Carinthia
,
St. Lorenzen
,
Gi.
(tschtal),
Wurdachriegel
,
1182 m
,
13.10.2017
,
13,184937E
/
46,404643N
, auf
Cervus elaphus
, leg.
Dr. C. Wieser
, in KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
, (in
Alkohol
)
Kärnten
,
Villach N
,
Spitzeckweg
11,
Garten
,
540 m
,
14.X.2017
, in
Lichtfalle
, leg.
C. Holzschuh
,
Flügelpräparat
auf
Karton
, in coll. et det. W.
Schedl 2017
;
1♂
,
Austria
/
Carinthia
,
St. Lorenzen
/
Gi.
(tschtal),
Freibadenhütte
,
1323 m
,
20.10.2017
,
13,19627E
/
46,404643N
, leg.
Dr. C. Wieser
, KLM, det.
W. Schedl
2018
;
1♂
,
Austira
,
Carinthia
,
Villach
,
Spitzeckweg
11, 540 m
,
29.X.2017
, in
LE
unter
Apfelbaum
, leg.
C. Holzschuh
, in coll.(in
Alkohol
) et det. W.
Schedl 2017
;
1♂
,
Austria
,
Carinthia
,
Villach
,
540 m
, an
LE
N,
1.XI.2017
, leg.
C. Holzschuh
, in coll.(in
Alkohol
) et det. W.
Schedl 2017
.
Frühester Anflug in
Kärnten
: 20. Mai, spätester Anflug bzw. Nachweis im Fell: 1.11., im
Bundesland Tirol
frühester Anflug 31.8., spätester Nachweis allerdings im Fell am 12.12. (in Tube noch bis 18.12. lebend).
Niederste Höhenlage in
Kärnten
:
420 m
, höchste Höhenlage in
Kärnten
:
1560 m
, im
Bundesland Tirol
von
570-1570 m
(
SCHEDL 2017
).