Beitrag zur Lausfliegen-Fauna an Säugetieren von Kärnten und anderen Bundesländern Österreichs (Insecta: Diptera, Hippoboscidae) Schedl, Wolfgang Linzer biologische Beiträge 2018 2018-12-17 50 2 1283 1293 3VB49 (LINNAEUS, 1758) Hirschlausfliege Hirschlausfliege LINNAEUS 1758 [178,715,1507,1529] Insecta Hippoboscidae Lipoptena Animalia Diptera 3 1286 Arthropoda species cervi  B i o l o g i e: Die Fliege verlässt die Puppe mit gut ausgebildeten Flügeln und ist gleich flugfähig, im Spätsommer und Herbst trifft man vorwiegend geflügelte Exemplare an, im Fell des Wirtes werfen sie die Flügel an einer bestimmten Bruchstelle ab, im Spätherbst und Winter findet man nur flügellose Stücke im Fell der Wirtstiere ( EICHLER 1939). Die Mundwerkzeuge von vorne gesehen zeigt Abb. 5. Über den Fang, die Haltung, das Verhalten, die Folgen von Stichen an menschlicher Haut etc. berichtet HASE (1939) ausführlich, das Anfliegen auf Menschen erfolgt besonders bei schwülem Wetter. Gerne verkriechen sich diese Lausfliegen auch im dichten Kopfhaar von Frauen, auch Jäger werden in wildreichen Gegenden von  L. cervigestochen ( REICHERT 1939). Weiteres siehe in PROSL & KUTZER (2006) und SCHEDL (2017). Nachweise von Imagines in Tschechienvon Februar bis November (POVOLNY & ROSICKY 1955). A l t e N a c h w e i s e  Vorarlberg:? Ex., ohne Fundort, im September und November von A. Bau an erlegten Rehen ( BAU 1909).   Steiermark: 1♀mit vollkomenen Flügeln, Admont, Mühlauerwald( STROBL 1909);  3 Ex., Kremsmünster, leg. Mik; Nördliche Voralpem;  1 Ex., St. Gilgen, Brunnwinkelmit phoretischen Mallophagen,  9.7.1947, leg. Frischvidit Franz;  1 Ex., St. Ägyden am Neuw;  1 Ex., Waldegg, leg. Zerny;  2 Ex., Hainfeld, 27.8. und  1.9.1895, leg. Mik;  1 Ex., Nasswald,  10.10.1932, leg. Zerny, alle in NHMW;  Nördliche Kalkhochalpen: 1 Ex., Haller Mauern, Aufstieg von der Pitzalmz. Admonterhaus, leg. H. Franz;  1 Ex., Aufstiegvom Laufferwald, zum Simmerbauernalmam SW-Hang des Gr. Buchsteins,  9.10.1944;  2 Ex., BuchsteinS-Seite vom Pichlmaiergrabenbis zum Laufferwald  29.6.1941, leg. H. Franz;  Grauwackenzone: 2 Ex., Pleschbergbei Admont,  1300 m, leg. H. Franz;  Inneralpine Täler: 1♂, Mühlauerwaldbei Admont,  30.9.1905, Stroblin lit.;  2 Ex., Ennstal, Johnsbach über Rauchbodennach Gstatterboden,  1.10.1944, leg. H. Franz, alle in NHMW;  Östliches Vorland: 2 Ex., Marz,  15.10.1916, leg. Zerny; alle in FRANZ (1989)   Niederösterreich: 8 Ex., Riegersburgi. NÖ,  Sept. 1888, leg. Mik;  1 Ex., Mödling, leg. Handlirsch, in NHMW(alle in FRANZ (1989).  Oberösterreich:? Ex., Freiling, Gramastetten in MORGE (1974).   Kärnten: 4 Ex., Alplbei Kellerberg(Drautal),  15.10.1979, leg. Rothauer, an  Cervuselephus;? Ex., Kärnten, Gitschtal, St. Lorenzeni.G., Zotwand,  21.11.1992, an  Rupicapra rupicapra- Kitz, leg. wahrscheinlich C. Wieser( KOFLER 1995). N e u e N a c h w e i s e:   Kärnten: 1♂, Öst., Kärnten, Penkensee Umg.Keutschach, ca.  600 m,  4.9.2004, dem Sammleram O-Ufer des Seesangeflogen, leg., in coll. et det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Völkermarkt, Kulturenkegel,  520 m,  22.10.2004, leg. Dr. C. Wieser, KLM, det. W. Schedl2018;  2♂♂, Austria/ Carinthia, Kulturenkogel(bei Völkermarkt),  545 m,  Oktober 2004, leg. Dr. C. Wieser, KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Ratschitscher Moor( Gitschtal),  490 m,  28.10.2005, 14,703335E/ 46,643214N, leg. Dr. C. Wieser, KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, St. Lorenzeni. Git., Freiboden,  1340 m,  6.9.2006, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Jaunstein-Sliemach,  530 m,  22.9.2006, 14,686591E/ 46,561355N, leg. Dr. C. Wieser, in LMK, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Jaunstein, Sliemach( GlobasnitzW),  530 m,  25.10. 2006, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, 14,686591E/ 46,561355N, det. W.Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Jadersdorfer Alm( JadersdorfN), Nordseite,  1560 m,  14.10.2008, 13,395931E/ 46,683568N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, MadatscheN, Hermagor,  850 m,  14.10.2008, 13,344224E/ 45,655599N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2918;  1♀, Austria/ Carinthia, St. Lorenzeni. Gits., Freiboden,  1340 m,  11.11.2008, 13,318906E/ 46,679544N, auf  Rupicapra rupicapra, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  2♂♂, Austria/ Carinthia, WeinitzenW ( Schütt/ Dobratsch),  550 m,  29.9.2010, 13,764644E/ 13,764644N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Buchriegel Schütt, Wildfütterung,  560 m,  18.8.2011, 13,688487E/ 46,574975N, leg. Dr. C, Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  2♂♂, Austria/ Carinthia, Wimitz-Pirka( Bez. St.Veith/ Glan),  760 m,  24.9.2011, 14,371185E/ 46,832888N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Ö. Kärnten, Keutschacher Seenfurche, Rauth, ca  560 m,  28.8.2012, den Sammlerangeflogen, leg., in coll. et det. W. Schedl2012;  1♂, Ö., Kärnten, Rauth( Keutschacher Seenfurche), ca  600 m,  27.8.2010, im Wald den Sammlerangeflogen, leg., in coll. et det. W. Schedl2010;  1♂, Austria/ Carinthia, UnterbergenSW St. Veith/ Glan,  480 m,  September 2012, auf  Equus, 46,443706N/ 14,203339E, leg. A. Truck, in KLM, det. W. Schedl2018;  5♂♂, Austria/ Carinthia, Burgstallkogel, SW Gipfelflanke: Lavamünd,  520 m,  10.9.2012, 14,953332E/ 45,645123N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Burgstallkogel, Anwesen LehnertW, Lavamünd,  510 m,  18.10.2012, 14,955092E/ 46,644272N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  2♀♀, Austria/ Carinthia, Stallenwald, St. Lorenzeni.G.,  1250 m,  17.8.2013, ( Reh-bzw.  Capreolus capreolus), 13,314349E/ 46,689990N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austria/ Carinthia, Leppen Nr.7 ( Umg. Eisenkappel, Karawanken),  901 m,  26.9.2013, 13,028552E/ 45,76174N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  9♀♀, (alle flügellos) Kärnten, Kleblach-Lind,  1384 m,  10. Nov. 2013, von Eigenjagd Gugg, von  Rupicapra rupicapra, 8 Jahrealtes ♂, via Herrn Erwin Haslacher( NP Hohe Tauern, Mallnitz), in coll. et det. W. Schedl;  2♂♂, Austria/ Carinthia, Sattnitzwände, Standort  4, 450 m,  20.5.2014, 14,376871E/ 46,553657N, leg. Dr. C. Wieser, in LMK, det. W. Schedl2018;  3♂♂, Austria/ Carinthia, Magdalensberg, Archäologiepark,  920 m,  23.10.2009, 15.9.2014, 25.10.2016, 14,430697E/ 46,725074N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  4♂♂, Austra/ Carinthia, Gitschtal, Jadersdorf, Madatsche,  780 m,  27.9.2014, 13,344224E/ 46,655599N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  4♂♂, Austria/ Carinthia, Motschula( Bez. Völkermarkt), linker Seitengraben Pkt08, 420,  16.10.2014, 14,896559E/ 46,636709N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  4♂♂, Austria/ Carinthia, Stuttener Moor(auch Moos, östl. von Maria Saal),  480 m,  11.10.2014, 14,388041E/ 46,680701N, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  3♀♀, 5♂♂, Austria/ Carinthia, St. Lorenzen, Gi.(tschtal), Wurdachriegel,  1182 m,  13.10.2017, 13,184937E/ 46,404643N, auf  Cervus elaphus, leg. Dr. C. Wieser, in KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, (in Alkohol) Kärnten, Villach N, Spitzeckweg11, Garten,  540 m,  14.X.2017, in Lichtfalle, leg. C. Holzschuh, Flügelpräparatauf Karton, in coll. et det. W. Schedl 2017;  1♂, Austria/ Carinthia, St. Lorenzen/ Gi.(tschtal), Freibadenhütte,  1323 m,  20.10.2017, 13,19627E/ 46,404643N, leg. Dr. C. Wieser, KLM, det. W. Schedl2018;  1♂, Austira, Carinthia, Villach, Spitzeckweg  11, 540 m,  29.X.2017, in LEunter Apfelbaum, leg. C. Holzschuh, in coll.(in Alkohol) et det. W. Schedl 2017;  1♂, Austria, Carinthia, Villach,  540 m, an LEN,  1.XI.2017, leg. C. Holzschuh, in coll.(in Alkohol) et det. W. Schedl 2017. Frühester Anflug in Kärnten: 20. Mai, spätester Anflug bzw. Nachweis im Fell: 1.11., im Bundesland Tirolfrühester Anflug 31.8., spätester Nachweis allerdings im Fell am 12.12. (in Tube noch bis 18.12. lebend). Niederste Höhenlage in Kärnten: 420 m, höchste Höhenlage in Kärnten: 1560 m, im Bundesland Tirolvon 570-1570 m( SCHEDL 2017). [178,890,934,959] Admont & Muhlauerwald Flugeln 4 1287 1 1 Steiermark Mik Kremsmunster 4 1287 3 Steiermark 1947-07-09 Frisch & Franz St. Gilgen Mallophagen Brunnwinkel 4 1287 1 Steiermark [518,771,979,1004] St. Agyden am Neuw 4 1287 1 Steiermark [780,1023,982,1004] Zerny Waldegg 4 1287 1 Steiermark 1895-09-01 Mik Hainfeld 4 1287 2 Steiermark [579,1082,1006,1028] 1932-10-10 NHMW Zerny Nasswald 4 1287 1 Steiermark Aufstieg von der Pitzalm & Admonterhaus & H. Franz Haller Mauern Nordliche Kalkhochalpen 4 1287 1 Steiermark 1944-09-10 zum Simmerbauernalm & Gr. Buchsteins Laufferwald Aufstieg 4 1287 1 Steiermark 1941-06-29 zum Laufferwald & H. Franz Pichlmaiergraben Buchstein 4 1287 2 Steiermark [285,919,1102,1124] H. Franz Grauwackenzone 1300 Admont Pleschberg 4 1287 2 Steiermark 1905-09-30 Strobl Inneralpine Taler Admont Muhlauerwald 4 1287 1 1 Steiermark 1944-01-10 NHMW H. Franz Ennstal Gstatterboden Johnsbach uber Rauchboden 4 1287 2 Steiermark 1916-10-15 Zerny Marz Ostliches Vorland 4 1287 2 Steiermark [178,761,1203,1228] 1888-09 Riegersburg & Mik Niederosterreich 4 1287 8 Niederoesterreich NHMW Modling & Handlirsch 4 1287 1 Niederoesterreich [178,1017,1294,1316] 1979-10-15 Rothauer Kellerberg Alpl 4 1287 4 Karnten 1992-11-21 Kitz & C. Wieser Gitschtal Zotwand St. Lorenzen 4 1287 1 Karnten 2004-09-04 Sammler & Sees Karnten W. Schedl 600 Karnten Ost. 4 1287 1 1 2004-10-22 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 520 Kulturenkegel Volkermarkt 4 1287 1 1 Karnten 2004-10 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 545 Volkermarkt Kulturenkogel 4 1287 2 2 Karnten 2005-10-28 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 490 46.643215 Gitschtal 1 14.703335 Ratschitscher Moor 4 1287 1 1 Karnten 2006-09-06 Dr. C. Wieser Austria St. Lorenzen W. Schedl 1340 Freiboden Git. 4 1287 1 1 Karnten 2006-09-22 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 530 5 1288 46.561356 Jaunstein-Sliemach 1 14.686591 4 1287 1 1 Karnten 2006-10-25 Dr. C. Wieser Austria Jaunstein W. Schedl 530 46.561356 Globasnitz 1 14.686591 Sliemach 5 1288 1 1 Karnten 2008-10-14 Dr. C. Wieser Austria Jadersdorfer Alm W. Schedl 1560 46.683567 Nordseite 1 13.395931 Jadersdorf 5 1288 1 1 Karnten 2008-10-14 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 850 45.655598 Hermagor 1 13.344224 Madatsche 5 1288 1 1 Karnten 2008-11-11 Dr. C. Wieser Austria St. Lorenzen W. Schedl 1340 46.679543 Freiboden 1 13.318906 Gits. 5 1288 1 1 Karnten 2010-09-29 Dr. C. Wieser Austria Weinitzen W. Schedl 550 13.764644 Dobratsch 1 13.764644 Schutt 5 1288 2 2 Karnten 2011-08-18 Dr. C & Wieser Austria W. Schedl 560 46.574974 Wildfutterung 1 13.688487 Buchriegel Schutt 5 1288 1 1 Karnten 2011-09-24 Dr. C. Wieser Austria Wimitz-Pirka W. Schedl 760 46.83289 Glan 1 14.371185 Bez. St. 5 1288 2 2 Karnten 2012-08-28 den Sammler Austria W. Schedl 560 Rauth Keutschacher Seenfurche 5 1288 1 1 Karnten 2010-08-27 Wald den Sammler Austria W. Schedl 600 Keutschacher Seenfurche Rauth 5 1288 1 1 Karnten 2012-09 A. Truck Austria Unterbergen W. Schedl 480 46.443707 Glan 1 14.203339 St. Veith 5 1288 1 1 Karnten 2012-10-09 Dr. C. Wieser Austria Burgstallkogel W. Schedl 520 45.645123 Lavamund 1 14.953332 Gipfelflanke 5 1288 5 5 Karnten 2012-10-18 Dr. C. Wieser Austria Burgstallkogel W. Schedl 510 46.64427 Lavamund 1 14.955092 Anwesen Lehnert 5 1288 1 1 Karnten 2013-08-17 Dr. C. Wieser Austria Stallenwald W. Schedl 1250 46.68999 Reh-bzw. 1 13.314349 St. Lorenzen 5 1288 2 2 Karnten 2013-09-26 Dr. C. Wieser Austria Leppen Nr. W. Schedl 901 45.76174 Karawanken 1 13.028552 Umg. Eisenkappel 5 1288 1 1 Karnten 2013-11-10 von Eigenjagd Gugg & Jahre & Herrn Erwin Haslacher & NP Hohe Tauern & Mallnitz Austria W. Schedl 1384 Kleblach-Lind 5 1288 10 9 1 Karnten 2014-05-20 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 4450 46.553658 Standort 1 14.376871 Sattnitzwande 5 1288 2 2 Karnten 23.10. 2009, 15.9. 2014, 25.10. 2016 Dr. C. Wieser Austria W. Schedl 920 46.725075 Archaologiepark 1 14.430697 Magdalensberg 5 1288 3 3 Karnten 2014-09-27 Dr. C. Wieser Austria Austra W. Schedl 780 46.655598 Jadersdorf 1 13.344224 Gitschtal 5 1288 4 4 Karnten 2014-10-16 Dr. C. Wieser Austria Motschula W. Schedl 46.636707 Seitengraben Pkt 1 14.896559 Bez. Volkermarkt 5 1288 4 4 Karnten 2014-11-10 Dr. C. Wieser Austria Stuttener Moor W. Schedl 480 46.680702 Maria Saal 1 14.388041 Moos 5 1288 4 4 Karnten 2017-10-13 Dr. C. Wieser Austria St. Lorenzen W. Schedl 1182 46.404644 Wurdachriegel 1 13.184937 Gi. 5 1288 8 3 5 Karnten 2017-10-14 Villach N & Lichtfalle & C. Holzschuh & Flugelpraparat & Karton Austria Alkohol 540 Garten Spitzeckweg 5 1288 1 1 Karnten 2017-10-20 Dr. C. Wieser Austria St. Lorenzen W. Schedl 1323 46.404644 Freibadenhutte 1 13.19627 Gi. 5 1288 1 1 Karnten 2017-10-29 LE Apfelbaum & C. Holzschuh & Alkohol Austria Austira 11540 Spitzeckweg Villach 5 1288 1 1 Karnten 2017-11-01 LE C. Holzschuh & Alkohol Austria 540 Villach 5 1288 1 1 Karnten