Brachyopa dorsata ZETTERSTEDT, 1837

Mielczarek, Łukasz, Żóralski, Robert & Trzciński, Paweł, 2019, Przegląd rodzajów Brachyopa Meigen, 1822 i Hammerschmidtia Schummel, 1834 (Diptera: Syrphidae) w Polsce, Dipteron (Oxford, England) 35 (4), pp. 140-177 : 144-146

Brachyopa dorsata ZETTERSTEDT, 1837

MATERIAŁ: (98 ♂♂, 23 ♀♀). Pobrzeża Południowobałtyckie. Gdynia-Redłowo: Polanka Redłowska [ CF44 ], 28 IV 2009, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017), 3 V 2009, 3 ♂♂, 2 ♀♀, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017), 8 V 2009, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017, jako B. panzeri ), 8 V 2009, 3 ♂♂, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017), 29 IV 2016, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017); Wejherowo: szpital, w łęgu na leżących gałęziach brzozy Betula [ CF25 ], 29 IV 2016, 2 ♂♂, leg. RŻ; PK Mierzei Wiślanej: Przebrno [ CF92 ], 5 V 2016, 1 ♂, leg. RŻ; PK Mierzei Wiślanej: Krynica Morska, „Wielbłądzi Garb” [ DF02 ], 7 V 2016, 1 ♂, leg. ŁM; Rez. Kępa Redłowska [ CF44 ], 14 V 2016, 1 ♀, leg. JKK, coll. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017), 14 V 2016, 2 ♂♂, na leżących w podszycie lasu konarach brzozowych Betula , leg. RŻ (ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017); Gdynia- Redłowo: las za kortami Arki [ CF44 ], 23 V 2017, 2 ♂♂, leg. JKK, coll. RŻ. Pojezierza Południowobałtyckie. Górznieńsko- Lidzbarski PK: Czarny Bryńsk n. Brynicą [ DD19 ], 3 V 1996, 1 ♂, leg. K. SZPILA, coll. ŁM; Brudzeński PK: rez. Brudzeńskie Jary [ CD93 ], 6 V 1997, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ (ABRASZEWSKA-KOWALCZYK et AL. 2002); Wielkopolski PN: o.o.ś Trzcielińskie

144

Bagno, żółte miski [ XT 19], 10 V 2006, 1 ♂, leg. PT, 23 IV 2007, 2 ♂♂, 1 ♀, leg. PT; Wielkopolski PN: o.o.ś Trzcielińskie Bagno [ XT 19], 16 IV 2009, 1 ♂, leg. PT; Wielkopolski PN: o.o.ś. Pojniki [ XT 29], 29 IV 2011, 1 ♂, leg. PT; Wielkopolski PN: Krypel - Szreniawa [ XT 29], 6 V 2011, 2 ♂♂, leg. PT; Wielkopolski PN: Jezioro Budzyńskie [ XT 29], 17 IV 2019, 3 ♂♂, leg. PT. Pojezierza Wschodniobałtyckie. Rez. Starożyn [ FE 57], 28 V 1978, 1 ♂, 1 ♀, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI 1981), 28 V 1978, 2 ♂♂, 4 ♀♀, leg. BS; Wigierski PN: Rzeka Kamionka [ FE 39], 25 V 1992, 1 ♂, leg. BS, coll. ŁM; Wigierski PN: Krzywe [ FE 38], 22 V 2016, 1 ♂, leg. ŁM (ŻÓRALSKI et AL. 2016), 22 V 2016, 3 ♂♂, leg. RŻ (ŻÓRALSKI et AL. 2016); Wigierski PN: Gawarzec [ FE 38], 25 V 2016, 1 ♂, leg. ŁM (fot. 3 c) (ŻÓRALSKI et AL. 2016); Wigierski PN: Cimochowizna [ FE 39], 27 V 2016, 1 ♂, leg. ŁM (ŻÓRALSKI et AL. 2016). Niziny Środkowopolskie. Spalski PK: Konewka [ DC 41], 8 V 1983, 1 ♀, leg. BS; Las Łagiewnicki: Arturówek [ CC 94], 15 IV 1991, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ (KOWALCZYK et AL. 1998, KOWALCZYK et MAJECKI 2002, SOSZYŃSKI et AL. 2010), 3 V 1991, 2 ♂♂, leg. JKK, coll. MPUŁ (KOWALCZYK et AL. 1998, KOWALCZYK et MAJECKI 2002, SOSZYŃSKI et AL. 2010); Łódź: Łagiewniki [ CC 94], 3 V 1991, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ (KOWALCZYK et AL. 1998, KOWALCZYK et MAJECKI 2002, SOSZYŃSKI et AL. 2010), 16 V 1992, 5 ♂♂, 8 V 1993, 1 ♂, 28 IV 1994, 1 ♂, 1 ♀, 5 V 1994, 1 ♂, 25 IV 2005, 1 ♀, 21 V 2005, 5 ♂♂, leg. BS (SOSZYŃSKI et AL. 2010); Puszcza Kampinoska: Bromierzyk [ DC 59], 19 IV 2002, 1 ♀, leg. JKK, coll. MPUŁ ( KOWALCZYK et SZCZEPKO 2004); Uroczysko Wiączyń [ DC 03], 27 IV 2007, 1 ♂, leg. M. SOSZYŃSKI, coll. BS; Rez. Modrzewina [ DC 84], 16 IV 2016, 1 ♂, leg. C. BYSTROWSKI, 16 IV 2016, 1 ♂, leg. RŻ. Sudety z Przedgórzem Sudeckim. Sudety: Szczeliniec [ WR 99], 30 IV 2009, 1 ♂, leg. ŁM. Wyżyna Śląsko- Krakowska. Puszcza Dulowska: leśn. Dulowa, oddz. 138, ex larva (23 XII 1976) z brzozy omszonej Betula pubescens [ CA 95], 30 V 1977, 1 ♂, leg. J. GŁOGOSKI, coll. ISEZ PAN Kraków; Ojcowski PN: Dolina Sąspowska [ DA 16], 12 IV 1989, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011), 26 VII 1989, 1 ♂, leg. A. PALACZYK, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011), 2 V 1997, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011), 18 IV 2011, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. OPN ( MIELCZAREK et KLASA 2017); Ojcowski PN: Wąwóz Jamki, 11 V 1994, 1 ♀, leg. A. KLASA, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011), 16 V 2002, 1 ♂, Dentario glandulosae- Fagetum, leg. A. KLASA, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011); Ojcowski PN: Ojców – na wierzbach Salix nad Prądnikiem [ DA 16], 6 V 1997, 2 ♂♂, leg. A. KLASA, coll. OPN ( KLASA et SOSZYŃSKI 2011); Ojcowski PN: Ojców – serpentyny [ DA 16], 28 IV 2011, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. OPN ( MIELCZAREK et KLASA 2017), 27 IV 2012, 1 ♂, na tarninie Prunus spinosa , leg. A. KLASA, coll. OPN ( MIELCZAREK et KLASA 2017); Ojcowski PN: Dolina Sąspowska – część górna [ DA 16], 22 IV 2014, 1 ♂, 1 ♀, leg. A. KLASA, coll. OPN ( MIELCZAREK et KLASA 2017). Wyżyna Małopolska. Przedborski PK: rez. Oleszno ad. Włoszczowa [ DB 34], 14 V 2007, 1 ♂, leg. ŁM (SOSZYŃSKI et AL. 2008); Spalski PK: Ceteń [ DC 50], 1 V 2012, 9 ♂♂, leg. M. SOSZYŃSKI, coll. BS, 22 IV 2015, 2 ♀♀, leg. ŁM ( WITEK et AL. 2015), 22 IV 2015, 1 ♂, leg. Z. MOCARSKI; Kurzelów ad. Włoszczowa [ DB 23], 21 IV 2014, 1 ♂, leg. ŁM; Spalski PK: Ceteń, ex larva (13 XI 2015) pod korą brzozy Betula [ DC 50], 5 I 2016, 1 ♀, leg. RŻ. Podkarpacie Północne. Kraków: Las Wolski, larwa z brzozy Betula [ DA 14], 17 III 2008, 1 ♂, leg. ŁM; Kraków: Las Mogilski [ DA 34], 14 V 2011, 1 ♀, leg. ŁM (fot. 3 d). Zewnętrzne Karpaty Zachodnie. Magurski PN: Żydowskie, larwa z brzozy Betula [ EV 37], 6 XII 2009, 1 ♀, leg. ŁM; Powroźnik [ DV 96], 21 V 2010, 1 ♂, 1 ♀, leg. ŁM; Bielsko-Biała Olszówka: Cygański Las [ CA 51], 22 IV 2012, 1 ♂, leg. G. DUBIEL, coll. RŻ; Bielsko- Biała: Dol. Wapienicy [ CA 51], 27 IV 2013, 1 ♂, leg. G. DUBIEL, coll. RŻ; Wierchomla Mała [ DV 87], 1 V 2018, 4 ♂♂, leg. A. TOFILSKI. Centralne Karpaty Zachodnie. Tatry: Dolina Strążyska [ DV 25], 20 VI 1995, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ (KOWALCZYK et AL. 1996, KLASA et PALACZYK 2010). Beskidy Wschodnie. Bieszczady: Ustrzyki Górne [ FV 24], 29 V 1963, 1 ♂, leg. R. BAŃKOWSKA,

145

coll. MiIZ PAN ( BAŃKOWSKA 1971, BAŃKOWSKA 1980, KLASA et AL. 2000); Bieszczady, Torfowisko Wołosate, 680 m n.p.m. [ FV 23], 3 V 2010, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. ISEZ PAN Kraków; Bieszczady: Suche Rzeki [ FV 15], 24-29 V 2013, 1 ♂, 1 ♀, leg. ŁM; Bieszczady: Bereżki [ FV 24], 26 V 2014, 1 ♂, leg. RŻ, 26 V 2014, 1 ♀, leg. Z. MOCARSKI; Bieszczady, Dolina Terebowca, 740 m n.p.m. [ FV 23], 2 V 2016, 2 ♂♂, leg. A. KLASA, coll. ISEZ PAN Kraków.

ROZMIESZCZENIE. Szeroko rozmieszczony gatunek, znany z półwyspu Skandynawskiego na północy, na południe sięga do Pirenejów, na wschód przez środkową Europę, Rosję i Syberię, aż po wybrzeża Pacyfiku (SPEIGHT 2017). Notowany m.in. z Polski ( BAŃKOWSKA 1971), Francji ( SPEIGHT 1994), Niemiec (SSYMANK et AL. 1999), Rumunii ( STĂNESCU et PÂRVU 2005), Holandii ( REEMER et AL. 2007), Czech i Słowacji ( MAZÁNEK 2009), Belgii ( WAKKIE et AL. 2011), Węgier ( TÓTH 2011).

Najczęściej spotykany gatunek spośród Brachyopa o brązowym kolorze tułowia w Polsce. Ma krótko owłosioną wić czułków, a żyłka rzekoma (vena spuria) na jego skrzydłach sprawia wrażenie przyciemnionej na całej długości. Jest gatunkiem bardzo podobnym do B. panzeri , od którego różni się obecnością szczecin na tarczce, mniejszym dołkiem czuciowym na trzecim segmencie czułków oraz mniej wystającą do przodu częścią twarzową. Rysunki aparatów genitalnych samców obu bliźniaczych gatunków znajdują się w pracy THOMPSONA (1980).

Larwy zostały opisane na podstawie okazów zebranych w łyku brzozy (KRIVOSHEINA 2005), ale ten gatunek podawany był też z innych rodzajów drzew liściastych oraz świerka. W Polsce B. dorsata była poławiana w pobliżu ściętych pni brzozy Betula , jak również na korze drzew zdrowych i tych z wyciekami soku, a także została wyhodowana z larw zebranych spod kory wiatrołomów brzozowych. Na kwiatach widywana rzadziej - gatunek spotkano w naszym kraju na tarninie Prunus spinosa oraz wierzbie Salix .

Nie udało się przeanalizować okazów B. dorsata podawanych w literaturze z następujących stanowisk: Darłówek = „Rügenwalde Järshagen” [ WA 83], 8 IV 1895, 5 ♂♂, 3 ♀♀, „ osiem bobówek znalezionych pod korą dębu, z których imago pojawiło się 23-25 IV 1895 ” ( RIEDEL 1899, SCHROEDER 1911), Duszniki-Zdrój = „Reinerz” [ WR 98], 1 ♀ ( RIEDEL 1930), Puszcza Białowieska: kw. 315 [ FD 94], łęg olszowo- jesionowy, w pułapce Moerickego ( BAŃKOWSKA 1995, PISARSKA et SOSZYŃSKI 2001) oraz Góry Świętokrzyskie: Święty Krzyż [ EB 03], VI 1980 (ŻÓRALSKI et AL. 2017, brak okazu - podany na podstawie notatek).